Milletlerarası Ticaret Odası (MTO) Mücbir Sebep ve Aşırı İFA Güçlüğü Maddeleri
MİLLETLERARASI TİCARET ODASI (MTO) MÜCBİR SEBEP VE AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ MADDELERİ
Çin Halk Cumhuriyeti’nde ortaya çıkan ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi ilan edilen COVID-19 salgını, tüm dünyaya yayılması ile birlikte sağlık, ekonomik, siyasi ve toplumsal düzeyde ülkeleri önemli ölçüde etkilemiştir. Devletler tarafından uygulanan kapsamlı tedbirler ve diğer engeller neticesinde küresel tedarik zincirlerinde kırılma ve üretim faaliyetlerinde aksaklıklar ile karşılaşılmış olup, sözleşme taraflarının yükümlülükleri hukuki boyutta tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Yakın geçmişte benzer bir deneyime tanık olunmaması ise salgının gidişatı konusunda öngörülebilirliği oldukça zorlaştırmaktadır.
Salgının kontrol altına alınması amacıyla kademeli olarak uygulamaya konulan tedbirlerin ardından ise hukuki ilişki içerisinde olan taraflarca sözleşmelerin ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gereği ortaya çıkmıştır. Böylelikle mücbir sebep veya benzeri sözleşme hükümleri önem kazanmış olup, mevcut koşullar doğrultusunda çözüm yolları aranmaya çalışılmaktadır. Bu doğrultuda MTO tarafından, Mart 2020’de COVID-19 salgını gibi tarafların sözleşmede yer alan yükümlülüklerini yerine getirmesini engelleyen veya zorlaştıran mücbir sebep veya aşırı ifa güçlüğü hallerine ilişkin uygulanabilecek model sözleşme hükümleri güncellenmiştir.
Güncellenmiş MTO Mücbir Sebep ve Aşırı İfa Güçlüğü maddeleri, tarafların sözleşme hükümlerini müzakere etmelerine ve hazırlamalarına yardımcı olmak ve hukuki belirliliği artırmak üzere tasarlanmıştır. Metin boyunca genel durumu anlatan ve söz konusu maddeleri yazarken dikkate alınması gereken konuları öne çıkaran açıklayıcı rehber notlar da mevcut bulunmaktadır.
1. MÜCBİR SEBEP
İlgili metinde “Uzun Form” ve “Kısa Form” olmak üzere iki farklı mücbir sebep maddesine yer verilmiştir. Kısa Form, daha kapsamlı ve ayrıntılı versiyonun esaslı niteliklerini içermektedir. Buna karşılık Kısa Form içerisinde üçüncü kişilerin adem-i ifası, bildirim, zararı azaltma yükümlülüğü ve sebepsiz zenginleşme alt paragraflarına yer verilmemiştir.
»Mücbir Sebep Tanımı
Söz konusu metinde, kapsamlı koşul ve durumları içeren Uzun Form ile birlikte ayrıca sözleşme taraflarının daha kısa bir hükmü tercih etmeleri halinde kullanabilecekleri Kısa Form da yer almaktadır.
MTO model maddeleri uyarınca bir olayın mücbir sebep olarak değerlendirilebilmesi için bir takım koşullar düzenlenmiş olup, söz konusu Uzun Form ve Kısa Form çerçevesinde bunlar şu şekildedir:
a) Engelin tarafların makul kontrolü dışında ortaya çıkması; ve
b) Söz konusu engelin sözleşmenin kurulması sırasında makul olarak öngörülememesi; ve
c) Etkilenen sözleşme tarafının engelin etkilerinden makul olarak kaçınamaması veya bu etkilerin üstesinden gelememesi gerekmektedir.
»Mücbir Sebep Varsayılan Olaylar
MTO 2003 metninde olduğu gibi güncellenmiş 2020 Mücbir Sebep maddesi de söz konusu engelin ilgili tarafın makul kontrolü dışında ortaya çıktığı ve sözleşmenin kurulması esnasında makul olarak öngörülemediği varsayılan olaylar listesine yer verilmektedir. Buna göre aşağıda yer verilen olaylardan birisinin ortaya çıkması durumunda ilgili taraf yukarıdaki a ve b bendinde yer alan koşullara ilişkin ispat yükünden kurtulmuş olacaktır.
MTO tarafından belirlenen örnek olaylar aşağıdaki gibidir:
a) Savaş (ilan edilmiş veya edilmemiş), savaş hali, istila, yabancı düşmanların eylemleri, kapsamlı askeri seferberlik;
b) İç savaş, isyan, ayaklanma ve devrim, askeri veya zorla ele geçirilmiş güç kullanımı, başkaldırı, terör eylemi, sabotaj veya korsanlık;
c) Döviz kısıtlamaları ve ticari kısıtlamalar, ambargo, yaptırım;
d) Yetkili mercilerin kararları (hukuka uygun olsun veya olmasın), herhangi bir kanun veya kararnameye uygunluk, kamulaştırma, işlere el konulması, istimval, istimlak;
e) Ölümcül salgın hastalık, epidemi, doğal afet veya olağanüstü doğa olayı;
f) Patlama, yangın, ekipman imhası, ulaşım, telekomünikasyon, bilgi sistemleri veya enerjinin uzun süreli kesilmesi;
g) Boykot, grev ve lokavt, iş yavaşlatma, fabrika ve binaların işgali gibi genel iş karışıklıkları.
Önemle belirtmek gerekir ki sayılan bu olaylara sözleşmenin niteliği ve tarafların iradelerine göre ek yapılabilecek veya bazı olaylar listeden çıkartılabilecektir.
»Üçüncü Kişilerin Temerrüdü
COVID-19 salgını süresince devletlerin sınırlarını kapatması dahil olmak üzere diğer alınan tedbirler sebebiyle tedarik zincirinde kırılmalar ve üretim faaliyetlerinde önemli ölçüde engeller ile karşılaşılmaktadır. Bu çerçevede, tarafların edimlerinin esaslı bir parçasını oluşturabilecek nitelikteki üçüncü kişilerden sağlanması beklenen edimlerin elde edilememesi, ilgili tarafın diğer kişiler ile olan sözleşmelerindeki yükümlülüklerin yerine getirilememesine sebep olabilmektedir. Üçüncü kişilerin temerrüdü durumları bu sebeple önem arz etmekte olup, tarafların değerlendirerek sözleşmelerinde yer vermesi gereken kritik bir noktayı teşkil etmektedir.
MTO 2003 metninde de yer verilen üçüncü kişilerin Mücbir Sebep durumu sebebiyle edimlerini yerine getirememesi hali, güncellenen model hükümde de bulunmaktadır. Buna göre etkilenen tarafın, üçüncü kişinin temerrüdü nedeniyle sözleşmesel yükümlülüklerinden bir veya daha fazlasını yerine getirememesi halinde, öngörülen koşulların hem kendisi hem de üçüncü kişi açısından gerçekleştiği ölçüde Mücbir Sebebi ileri sürebilecektir.
»Mücbir Sebebin Sonuçları
İlgili taraf, sözleşmede öngörülen borçlarını ifa yükümlülüğünden ve zarar sorumluluğundan veya sözleşmenin ihlali için öngörülen herhangi bir başka sözleşmesel çareden doğan yükümlülüklerinden, buna ilişkin gecikmeksizin bildirimde bulunulması kaydıyla, engelin ifa engeli oluşturduğu andan itibaren kurtulacaktır.
MTO 2003 metninde, sözleşmenin geçici olarak askıya alınması durumunda hangi süre neticesinde söz konusu engelin sona ermeye yol açabileceğine ilişkin tüm sektörlere uygulanabilecek tek bir zaman diliminin belirlenmesinin uygun olmadığı belirtilmişti. Ancak, Mart 2020’de yapılan güncelleme ile aksi kararlaştırılmadıkça, tarafların, engelin süresinin 120 günü aşması halinde sözleşmeyi sona erdirebileceği düzenlenmiştir.
Mücbir Sebep koşullarından etkilenen taraf, olayı gecikmeksizin bildirmek zorundadır. Aksi takdirde, söz konusu bildirim gecikmeksizin yapılmaz ise, ilgili taraf bu yükümlülüklerden bildirimin diğer tarafa ulaşma tarihinden itibaren geçerli olacak şekilde kurtulabilecektir.
Ayrıca, “Sebepsiz Zenginleşme” başlığı altında düzenlenmiş olduğu üzere, sözleşme taraflarından herhangi birinin sözleşmenin ifası sırasında diğer bir sözleşme tarafının yaptığı herhangi bir şey sayesinde sözleşmenin sona ermesinden önce bir menfaat elde etmesi durumunda, bu tür bir menfaat elde eden taraf, diğer tarafa söz konusu menfaatin değerine eş miktarda bir tutar ödeyecektir.
»Zararı Azaltma Yükümlülüğü
Söz konusu olaydan etkilenen Taraf, ileri sürülen olayın sözleşmenin ifasına etkilerini sınırlandırmak için makul olan tüm önemleri almakla yükümlü olacaktır.
2)AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ
Bazı durumlarda, taraflardan birisinin yükümlülüklerini yerine getirmesi sözleşmenin kurulması aşamasında var olan koşulların öngörülemez şekilde sonradan değişmesi sonucunda aşırı güçleşebilmektedir.
MTO 2003 metninde bu gibi durumlar için tarafların alternatif çözüm yolları üzerinde anlaşamamaları halinde sözleşmenin sona ereceği düzenlenmekteydi. Güncellenen model madde ile olası sonuçlar genişletilmiş olup, sözleşmenin uyarlanması seçeneğine de yer verilmiştir.
MTO 2020 metninde öncekinden farklı olarak taraflara aşağıda belirtilen üç farklı seçenek sunulmaktadır:
a) Tarafların Sona Erdirmesi: Tarafların alternatif koşullar üzerinde anlaşamadığı durumlarda, bu maddeyi ileri süren taraf sözleşmeyi sona erdirme hakkına sahip olacak, ancak diğer tarafın onayı olmaksızın hâkim veya hakemden sözleşmenin uyarlanmasını isteyemeyecektir.
b) Hakimin Uyarlaması veya Sona Erdirmesi: Tarafların alternatif koşullar üzerinde anlaşamadığı durumlarda, taraflardan her biri hâkim veya hakemden, uygun düştüğü ölçüde, menfaat dengesini korumak amacıyla sözleşmeyi uyarlamasını ya da sona erdirmesini isteme hakkına sahip olacaktır.
c) Hakimin Sona Erdirmesi: Tarafların alternatif koşullarda anlaşamadığı durumlarda, taraflardan her biri hâkim veya hakemden sözleşmenin sona erdiğini açıklamasını isteme hakkına sahip olacaktır.
Karışıklığa mahal vermemek adına, a seçeneğinde yer alan sona erme durumu aşırı ifa güçlüğüne dayanan tarafın tek taraflı iradesi ile ortaya çıkacaktır ve diğer taraf daha sonra söz konusu kararın hukuka aykırı olduğunu iddia edebilecektir. C seçeneğinde ise taraflardan her biri hâkim veya hakemden sözleşmenin sona erdiğini açıklamasını isteyebilecek, bu tespitin ardından ise herhangi bir şekilde hukuka aykırılık ileri sürülemeyecektir.
SONUÇ
COVID-19 pandemisi, sözleşmeler hazırlanırken tüm koşulların göz önünde bulundurulması ve her türlü olasılığın yanı sıra öngörülemeyen olaylara atıfta bulunulması gerekliliğini açıkça ortaya koymuştur. Bu doğrultuda tarafların, gelecekte karşılaşılabilecek mücbir sebep durumlarına ilişkin sözleşme içerisinde yer verilecek tanımlar üzerinde oldukça dikkat etmeleri gerekmektedir. Mücbir sebep durumları ve madde hükümleri altında tanımlanacak olaylar, taraflara atfedilen sözleşmesel risklerin hakkaniyete dayalı bir şekilde dağıtılması ile tesis edilmelidir.
Yakın geçmişte, bu düzeyde bir salgın ile karşılaşılması ve kurulu düzenin her türlü dinamiğinin etki altında kalmasının öngörülememiş olması, işletme ve risk yönetimi ile ileriye yönelik planlamalar çerçevesinde her türlü olasılığın gözetilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bu çerçevede Mücbir Sebep veya Aşırı İfa Güçlüğü durumlarının etkili olabileceği mevcut sözleşmelerin tekrar gözden geçirilmesi ve ilgili ihtiyaçlar ile eksikliklerin tespit edilmesi, bu durumlara ilişkin herhangi bir hükme yer verilmemiş sözleşmeler için karşı taraf ile müzakerelerin gerçekleştirilmesi, alternatif çözüm yollarının belirlenmesi ve meydana gelebilecek zararlar için hali hazırdaki sigorta kapsamlarının değerlendirilmesi oldukça önem arz etmektedir.
MTO tarafından yayımlanan model Mücbir Sebep ve Aşırı İfa Güçlüğü maddelerine atıf yapılmak suretiyle aynen yer verilebilecek olup, taraflar arasındaki ilişkiler ve sözleşmenin niteliklerine göre hükümlerde bir takım değişiklikler de gerçekleştirilebilecektir. Her durumda, mevcut hukuki ilişkinin tarafların iradesine göre açıkça düzenlenmesi yerinde olacaktır. Aksi takdirde öngörülemeyen bu gibi durumlarda sözleşmenin tabi olduğu hukukun ilgili koşulları uygulama alanı bulacak ve ilgili yerel hukukun yasal hükümleri etkilenen tarafın menfaatlerine aykırı düşebilecektir.
Bülten içeriği genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Detaylı bilgi ya da spesifik sorun veya sorularınız için lütfen hukukçunuza danışınız.
Milletlerarası Ticaret Odası (MTO) Mücbir Sebep ve Aşırı İFA Güçlüğü Maddeleri
/ Yasal Uyarı
Sayın Ziyaretçimiz;
Internet sitemizde bulunan bilgiler VERDA tarafından, Türkiye Barolar Birliği'nin meslek kuralları ve yürürlükteki Avukatlık Kanunu uyarınca sadece bilgi amaçlı olarak sunulmaktadır.
Bu Internet sitesinde yer alan bilgiler, reklam veya diğer bir ticari amaca hizmet etmemektedir ve bu amaçlarla veya Türkiye Barolar Birliği'nin meslek kurallarına aykırı herhangi diğer bir amaçla kullanılamaz. Ayrıca hiçbir şekilde hukuki tavsiye veya görüş teşkil etmez veya bunların yerine geçmemektedir. Burada yer alan bilgilerden hareketle VERDA ve ziyaretçi arasında avukat-müvekkil ilişkisi doğmaz. Son olarak, burada yer alan bilgiler zaman zaman güncel olmayabilir. Hukuki bir konuda sormak istedikleriniz için irtibat bilgilerimizden bize ulaşabilirsiniz.
VERDA’nın bilgisi ve önceden yazılı onayı olmaksızın, bu siteye atıf yapılamaz veya link verilemez.
Sitemizde yer alan tüm bilgiler, bültenler, marka ve logoya ilişkin tüm fikri mülkiyet hakları VERDA’ya aittir ve VERDA’nın önceden yazılı muvafakati olmadan kopyalanamaz, çoğaltılamaz veya kullanılamaz.
Aşağıda detaylarını okuyabileceğiniz Gizlilik Politikamız kapsamında, sitemizi ziyaretiniz esnasında paylaşmış olduğunuz bilgilerin olması durumunda, söz konusu bilgiler sadece sizlerle irtibata geçmemizin gerekmesi halinde kullanılabilecektir. Bunun haricinde üçüncü kişilerle paylaşılmayacaktır.
Bu Yasal Uyarı ve Gizlilik Politikası’nda değişiklik yapma hakkımız olduğunu belirtir, olası değişikliklerin yine burada yayımlanacağının da altını çizmek isteriz.
/ Gizlilik Politikası
Sitemizi ziyaret etmeniz halinde bizimle her hangi bir kişisel veri paylaşmış olmuyorsunuz.
“İletişim” alanımızdan veya info@verdahukuk.com’a mail atılarak yapılan iş başvuruları kapsamında başvurucunun özgeçmişinde paylaşmış olduğu kişisel veriler (kimlik bilgileri, iletişim bilgileri, eğitim bilgileri gibi özgeçmişte bulunan tüm bilgiler) yalnızca iş başvurusu değerlendirmesinde işlenmektedir.
“Online Borç Ödeme” alanımızdaki uygulama üzerinden yapılan yönlendirmeyle yapılan ödemelerde, sisteme girilen kredi kartı bilgileri VERDA tarafından kaydedilmemektedir. Söz konusu alana yazılan ad, soyad ve irtibat bilgileri ise yalnızca, ödeme yapılan dosya kapsamında bilgi verilmesini gerektiren bir durum halinde, size ulaşabilmek amacıyla kaydedilmektedir.
Kişisel verileriniz, ilgili mevzuatın öngördüğü durumlarda düzenleyici denetleyici kurumlara ve resmi mercilere aktarılabilecektir.
İşlenen veriler ve bilgiler, yasal veya sözleşmesel dosyalama süresi sona erdiğinde tarafımızca uygun görülecek yöntemlerden biri ile silinecek, yok edilecek veya imha edilecektir.
Sitemizdeki çerezleri silebilir, devre dışı bırakabilir ya da engelleyebilirsiniz. Bilgisayarlarında çerez kullanımını devre dışı bırakmış ziyaretçilerimiz de internet sitesini kullanmaya devam edebilir. Ayrıca tüm ziyaretçilerimiz VERDA tarafından kendileri hakkında tutulan bilgileri görmek, değiştirmek ya da silmek için info@verdahukuk.com adresine e-posta göndererek talepte bulunabilirler. Talebin kimlik ve adres bilgilerinizi içermesi ve başvuruya kimliğinizi tevsik edici belgelerin de eklenmesi gerekmektedir.
/ COVID - 19
VERDA
COVID – 19 salgınından kaynaklanan risklere karşı aldığımız tedbirler kapsamında, ekibimizin ofiste bulunmaları gerekmedikçe çalışmalarına uzaktan devam edebilmeleri için gerekli tüm teknolojik ve lojistik altyapı devrededir ve müvekkillerimize verilen hizmetlerin herhangi bir gecikme yaşanmaksızın devam etmesi için her türlü önlem alınmıştır. Hali hazırda ofisimizde fiziksel katılımla çalışma yapılmakta olup, binamızda ve çalışma ofislerimizde detaylı dezenfeksiyon işlemi yapılmıştır. Ayrıca ortak kullanım alanları günlük olarak dezenfekte edilmekte ve ozonlama işlemi yapılmaktadır.